Anhedonia. Co to jest (i jak sobie z nią radzić)?

Anhedonia to termin odnoszący się do stanu utrudnionego (lub wręcz braku możliwości) odczuwania przyjemności z codziennych aktywności, które wcześniej sprawiały radość, lub które zazwyczaj są jej źródłem. Znacząco wpływa na jakość życia i motywację, przez co osoby dotknięte tym stanem czują się wyalienowane i oderwane od swoich dawnych emocji oraz pragnień. Kogo dotyka? Czy można sobie z nią skutecznie radzić?

We wpisie wyjaśniam:

• co to jest anhedonia?
• jakie są jej przejawy?
• jakie są przyczyny anhedonii?
• czy (i jak?) leczy się anhedonię?
• jak radzić sobie z anhedonią?

Jeśli interesuje Cię temat anhedonii (lub szerzej – psychologia), przedstawiam Ci także listę pokrewnych tematycznie książek, które mogą Cię zainteresować (linki afiliacyjne):

Co to jest anhedonia?

Anhedonia (od greckich słów an – „brak” oraz hēdonē – „przyjemność”) to pojęcie, które opisuje stan emocjonalny, w którym jednostka traci zdolność do odczuwania przyjemności z rzeczy, które wcześniej były dla niej źródłem radości. Dotyczy to zarówno przyjemności cielesnych (np. smak jedzenia, bliskość fizyczna), jak i emocjonalnych oraz intelektualnych (np. rozmowy, rozwój pasji czy kontakty społeczne). Osoby z anhedonią mogą doznawać zaniku pragnienia wcześniej przyjemnych nagród (zmniejszone zainteresowanie), brak zadowolenia po jej otrzymaniu (utrata przyjemnych doświadczeń i obniżony nastrój) lub oba te objawy. W skrajnych przypadkach dochodzi do utraty odczuwania jakiejkolwiek radości, co może prowadzić do poczucia odcięcia od życia i siebie samego.

Anhedonię wskazuje się jako jeden z głównych objawów depresji, który może występować również w innych zaburzeniach psychicznych, takich jak schizofrenia, zaburzenia lękowe, zaburzenia adaptacyjne, uzależnienia, oraz w chorobach neurologicznych (np. choroba Parkinsona). W kontekście diagnostycznym, według kryteriów Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM-5), anhedonia jest jednym z dwóch kluczowych objawów niezbędnych do rozpoznania epizodu depresyjnego.

Istnieje kilka podejść do rozróżniania typów anhedonii. Dla zrozumienia jej istoty przytaczam:

• Anhedonia antycypacyjna – odnosi się do zmniejszonej zdolności do odczuwania przyjemności w oczekiwaniu na nagrodę. Osoby z tym typem anhedonii mają trudności w planowaniu i inicjowaniu działań oraz wykazują brak entuzjazmu wobec przyszłych przyjemnych zdarzeń.
• Anhedonia konsumpcyjna – dotyczy zmniejszonej zdolności do czerpania przyjemności z aktywności w trakcie ich wykonywania. Osoby dotknięte tym typem anhedonii mają trudności w odczuwaniu pozytywnych emocji podczas takich działań jak interakcje społeczne, sport, aktywność seksualna czy jedzenie.

Inny typ podziału:

• anhedonia fizyczna – zmniejszona zdolność do odczuwania przyjemności z doznań fizycznych, takich jak dotyk, seks
• anhedonia społeczna – obniżenie zdolności do czerpania przyjemności z kontaktów towarzyskich.

W kryteriach DSM-5 anhedonia opisywana jest jako „znacznie zmniejszone zainteresowanie lub przyjemność z prawie wszystkich aktywności”. W ostatnich dekadach jej definicja została poszerzona i obejmuje różne deficyty związane z przetwarzaniem nagród, w tym spadek motywacji, zdolności do przewidywania nagrody, a także zdolności do jej odczuwania i czerpania z niej satysfakcji.

Anhedonia a depresja. Jaki jest ich związek?

Anhedonia jest ściśle związana z depresją i jest jednym z jej kluczowych objawów, występując w około 70% przypadków epizodów. W wielu przypadkach nasilenie anhedonii koreluje z ogólnym stopniem ciężkości zaburzeń depresyjnych. Co więcej, osoby z nasilonymi objawami anhedonii mają zwiększone ryzyko wystąpienia zachowań samobójczych. Anhedonia często utrzymuje się nawet po ustąpieniu innych objawów depresji, co może stanowić wyzwanie terapeutyczne.

Czy anhedonia to to samo, co brak odczuwania emocji?

Choć anhedonia często prowadzi do znacznego ograniczenia emocji, nie jest to równoznaczne z całkowitym ich brakiem. Osoby z anhedonią nadal mogą odczuwać emocje, jednak są one często mniej intensywne, co może być odczuwane jako emocjonalne zobojętnienie. Warto również odróżnić anhedonię od innych zaburzeń emocjonalnych, takich jak apatia, która może obejmować brak motywacji do działania, nawet jeśli jednostka nadal odczuwa emocje.

Anhedonia jest objawem. Jakie są jej przejawy?

Osoby zmagające się z anhedonią, często szukają informacji na temat tego, jakie są „objawy anhedonii”. Warto wiedzieć, że anhedonia nie jest odosobnioną jednostką chorobową i sama stanowi objaw. Jej przejawy są zróżnicowane i mogą obejmować wiele aspektów życia codziennego. Najbardziej charakterystycznym jest brak odczuwania radości z aktywności, które wcześniej sprawiały przyjemność. To może obejmować tak prozaiczne rzeczy jak brak przyjemności z jedzenia ulubionych potraw, utratę zainteresowania hobby czy obojętność wobec bliskich relacji.

Innym objawem jest ogólny brak emocjonalnej reaktywności – osoby cierpiące na anhedonię mogą doświadczać emocji jako „płytkich” lub sztucznych, nieadekwatnych do sytuacji. Niektóre osoby mogą również mieć trudności z odczuwaniem pozytywnych emocji, takich jak ekscytacja czy duma, a nawet negatywnych, jak smutek czy złość.

Ważnym podtypem jest anhedonia społeczna, czyli brak przyjemności z kontaktów z innymi ludźmi. Osoby z tym rodzajem anhedonii mogą unikać interakcji społecznych, ponieważ przestały one dawać im satysfakcję.

Jakie są przyczyny anhedonii?

Anhedonia ma złożone przyczyny, które obejmują zarówno czynniki biologiczne, jak i psychologiczne. Kluczowym mechanizmem leżącym u jej podstaw jest zaburzenie funkcjonowania układu nagrody w mózgu, w szczególności związane z osłabioną aktywnością neuroprzekaźników. Największą rolę w przetwarzaniu nagrody wśród nich odgrywa dopamina, i to zakłócenia w szlakach dopaminergicznych zostały najsilniej powiązane z anhedonią, w tym szlaków mezolimbicznego i mezokortykalnego, które są kluczowe dla przetwarzania nagrody.

U pacjentów z depresją anhedonia koreluje z obniżoną aktywnością jądra półleżącego, kory przedczołowej oraz innych struktur odpowiedzialnych za odczuwanie przyjemności. Zmniejszenie wspomnianej aktywności dopaminergicznej w mózgu prowadzi do spadku motywacji oraz zmniejszonej zdolności do odczuwania przyjemności.

Zaburzenia w układzie nagrody mogą być spowodowane przez różne czynniki, w tym przewlekły stres, przepracowanie, ale także skutek uboczny stosowania niektórych leków, np. selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI). W wielu przypadkach anhedonia pojawia się jako element depresji, ale może być również związana np. z wypaleniem zawodowym lub odstawieniem substancji psychoaktywnych.

Leczenie anhedonii. Gdzie udać się po pomoc?

Leczenie zaburzeń związanych z występowaniem anhedonii stanowi wyzwanie, ponieważ pacjenci z nasilonymi objawami anhedonii wykazują gorsze odpowiedzi na leczenie farmakologiczne i psychoterapię. Zastosowana terapia zależy od głównego zaburzenia, z którym powiązane są trudności w odczuwaniu przyjemności (w większości przypadków jest to epizod dużej depresji). Choć niektóre zaburzenia neuronalne związane z anhedonią mogą ustąpić po skutecznym leczeniu, inne utrzymują się i mogą występować nawet u osób, które nigdy nie były diagnozowane z depresją, ale są zagrożone (np. dzieci rodziców z zaburzeniami depresyjnymi). To sugeruje, że doświadczanie anhedonii może być wczesnym wskaźnikiem podatności na depresję.

Pomocy należy szukać wyłącznie u specjalistów – psychiatrów (leczenie farmakologiczne) oraz psychoterapeutów (psychoterapia).

Leczenie farmakologiczne

W leczeniu farmakologicznym stosuje się leki przeciwdepresyjne. Skuteczność części najpopularniejszych SSRI (selektywnych inhibitorów wychwytu zwrotnego serotoniny) jest jednak ograniczona, gdyż są one bardziej efektywne w redukowaniu negatywnych emocji, niż w zwiększaniu „zdolności odczuwania przyjemności”. Przykładowo, popularny escitalopram w badaniach okazał się mniej efektywny od agomelatyny i terapii poznawczo-behawioralnej. Ponadto SSRI mogą prowadzić do spłycenia odczuć emocjonalnych (tzw. emotional blunting), mogąc nawet przyczynić się do pogłębienia odczuwanej anhedonii.

Lekami wykazującymi wyższą skuteczność w redukcji anhedonii są na przykład:

• bupropion – inhibitor wychwytu zwrotnego noradrenaliny i dopaminy (NDRI) stosowany w leczeniu depresji, ADHD, uzależnienia od nikotyny i choroby afektywnej sezonowej. Badania pokazują, że może pomóc poprawić pozytywną sferę emocjonalną u pacjentów z MDD, zwiększając energię, motywację i zadowolenie.
• agomelatyna – dysinhibitor noradrenaliny i dopaminy (NDDI) stosowany w leczeniu zaburzeń depresyjnych. Lek reguluje także rytm dobowy, dzięki czemu ma pozytywny wpływ na sen.
• wortioksetyna – modulator i stymulator serotoniny (SMS),
• ketamina – antagonista receptorów NMDA, który wykazał obiecujące wyniki w redukcji depresji i towarzyszącej jej anhedonii, z szybkimi efektami w obszarze układu nagrody,
• arypiprazol – lek przeciwpsychotyczny drugiej generacji. W badaniu The Canadian Biomarker Integration Network in Depression, wykazano, że 61% pacjentów z epizodem depresyjnym, u których nie wystąpiła odpowiedź na leczenie escitalopramem, odczuło ulgę po jego połączeniu z arypiprazolem, skutkując znaczną poprawą objawów anhedonii u badanych.

Uwaga naukowców skupia się także wokół psylocybiny, która według wstępnych badań wykazuje istotną skuteczność w redukcji anhedonii.

Psychoterapia poznawczo-behawioralna (CBT) oraz terapia akceptacji i zaangażowania (ACT)

Psychoterapia również odgrywa istotną rolę w radzeniu sobie z anhedonią. Terapia poznawczo-behawioralna (CBT) oraz terapia akceptacji i zaangażowania (ACT) są skuteczne w redukcji objawów, pomagając pacjentom stopniowo odbudować zdolność do odczuwania przyjemności i satysfakcji z codziennych działań. W zależności od nurtu stosuje się różne techniki terapeutyczne, m. in. związane z aktywizacją behawioralną. Psychoterapia pomaga również zidentyfikować potencjalne przyczyny mogące wpływać na występowanie anhedonii oraz wprowadzać korzystne zmiany związane ze stylem życia.

Stymulacja magnetyczna przezczaszkowa (TMS)

Badania pokazują, że ta metoda neuromodulacyjna może poprawiać objawy anhedonii poprzez stymulację określonych obszarów mózgu odpowiedzialnych za przetwarzanie nagrody.

Czy anhedonia jest „uleczalna”?

Przypomnijmy, że anhedonia nie jest odrębną jednostką chorobową, lecz objawem. Kluczowym działaniem jest więc terapia podstawowego zaburzenia, np. epizodu depresyjnego. Ze względu na różne przyczyny, a także ograniczoną skuteczność wielu leków w redukcji anhedonii, określa się ją często objawem opornym w terapii. Wspomniane wyżej formy leczenia wykazują jednak udowodnioną skuteczność w jej ograniczaniu.

Jak radzić sobie z anhedonią?

Radzenie sobie z anhedonią to długotrwały proces, który wymaga zaangażowania zarówno pacjenta, jak i specjalistów. Kluczowym elementem jest psychoterapia, która pomoże pacjentowi ponownie nauczyć się ponownie czerpać przyjemność z życia.

Również aktywności fizyczne, takie jak regularne ćwiczenia, oraz zdrowa dieta mogą wspierać wyjście z anhedonii poprzez zwiększenie poziomu dopaminy i endorfin Ważne jest również, aby osoba doświadczająca problemów z odczuwaniem przyjemności nie unikała kontaktów społecznych, nawet jeśli w pierwszej chwili nie czuje z nich przyjemności – stopniowa ekspozycja na takie sytuacje może pomóc odzyskać zdolność do czerpania radości z interakcji z innymi ludźmi.

Choć anhedonia jest trudnym objawem, istnieją skuteczne sposoby, by sobie z nią radzić!

Anhedonia to jedno z bardziej skomplikowanych zaburzeń emocjonalnych, które może znacząco obniżyć jakość życia osób nią dotkniętych. Jest kluczowym objawem depresji, ale może występować także w innych zaburzeniach psychicznych. Mimo że walka z anhedonią bywa trudna i długotrwała, istnieją skuteczne metody leczenia, które mogą pomóc odzyskać zdolność do odczuwania przyjemności. Ważne jest, aby osoby cierpiące na anhedonię nie pozostawały same z tym problemem, lecz szukały wsparcia specjalistów, którzy pomogą im dobrać odpowiednią terapię i strategię radzenia sobie z tym stanem.

Artykuł nie stanowi porady medycznej, a jego celem jest wyłącznie przybliżenie tematu anhedonii i popularyzacja nauki. Pamiętaj! Powierzaj swoje zdrowie psychiczne wyłącznie wykwalifikowanym specjalistom – psychiatrom, psychologom i psychoterapeutom.

Bibliografia

• Bekhbat, M., Li, Z., Mehta, N. D., Treadway, M. T., Lucido, M. J., Woolwine, B. J., Haroon, E. i Felger, J. C. (2022). Functional connectivity in reward circuitry and symptoms of anhedonia as therapeutic targets in depression with high inflammation: Evidence from a dopamine challenge study. Molecular Psychiatry, 27(12), 4113-4121.
• Hu, Y., Zhao, C., Zhao, H. i Qiao, J. (2023). Abnormal functional connectivity of the nucleus accumbens subregions mediates the association between anhedonia and major depressive disorder. BMC Psychiatry, 23, 282.
• Pizzagalli, D. A. (2022). Toward a better understanding of the mechanisms and pathophysiology of anhedonia: Are we ready for translation? American Journal of Psychiatry, 179(7), 458-469.
• Serretti, A. (2023). Anhedonia and depressive disorders. Clinical Psychopharmacology and Neuroscience, 21(3), 401-409.
• Siwek, M. (2017). Anhedonia w zaburzeniach depresyjnych. Psychiatria i Psychologia Kliniczna, 17(3), 216-224. 
• Su, Y.-A. i Si, T. (2022). Progress and challenges in research of the mechanisms of anhedonia in major depressive disorder. General Psychiatry, 35, e100724.